Urartu

Tevrat'ta Ararat olarak bahsedilmektedir.
Daha sonraları Asur yazıtlarında Uruatri biçiminde rastlanır. Bu belgelerden anlaşıldığına göre MÖ 13. yüzyıl ile 9. yüzyıl arasında Uruatri ve Nairi gibi toplumlar Doğu Anadolu'da beylik ve aşiretler halinde yaşamaktaydılar. MÖ Onüçüncü yüzyılda Urartu'ların tek bir devletten oluşmadığı ve daha ziyade değişik kabilelerden oluşan bir konfederasyon şeklinde yönetildikleri varsayımı kralların sözlerinden anlaşılmaktadır.

Demir Çağına girilmesiyle birlikte demir silahların askerî alanda kullanılmaya başlanılmasıyle birlikte askerî başarılar hızlandı. Böylece yüzyıllardır süregelen birleşme süreci neticesinde MÖ 858-856 yıllarında Asurluların Kral III. Şalmaneser komutasında Urartu içlerine yaptığı akınlar neticesinde Urartu Aşiretleri arasındaki birleşme süreci hızlandı ve yaklaşık MÖ 844 yılında Van Gölü kıyısında Tuşpe'de I. Sarduri'in idaresi altında birleşme gerçekleştirilerek Urartu Krallığı ortaya çıkmış oldu.

İlk Urartu yazıtı ve Van Kalesi'ndeki ilk anıtsal mimari bu krala aittir. MÖ 7. yüzyıldaki en güçlü krallardan biri olan II. Rusa'dan sonra ise gittikçe zayıflamış ve MÖ 6. yüzyıl sonlarında tarih sahnesinden çekilmiştir. Urartu krallarının sıradüzeni ve tarihlendirilmesi, daha iyi belgelendirilmiş Asur kralları listesi ile kurulabilen paralellikler yardımıyla sağlıklı hale getirilebilmektedir. Urartu-Asur savaşları ve Urartu Devletine Medlerin çeşitli akınları nedeniyle gittikçe zayıflayan devlet MÖ 2. yüzyılda yıkılmıştır. Ayrıca Babil Tarih kaynaklarında İskit akınlarının Urartuları zayıflattığı desteklenir.

Urartu Çivi Yazısı
Mektup Karşılaştırılması		Urartuca Tablet
Asurca	Urartuca
Kaçak bir kölenin yakalanarak geri getirilmesi emrini içeren ve üzerinde resmi bir mühürü olan Teişebaini'de bulunan tabaka.

    Urartuca

Urartuların kullandığı dil ile Hint-Avrupa dil ailesi (misâl Ermenice, Zazaca, Farsça) ve Sami dil ailesi (Aramca, Arapça) arasında hiçbir bağ yoktur.

Urartuların konuştuğu dil Hurrice ile aynı kola ait olup büyük akrabalık içermekte ve en çok Kuzeydoğu Kafkasya Dil ailesi (Çeçence) ile benzerlik göstermektedir.

Ancak akrabalık dereceleri daha kesinlik kazanmamıştır. Ata torun ilişkisnden bahsetmek için henüz çok erkendir.

Yaşayan diller arasında en çok ortak kelime Urartuca ile Kuzeydoğu Kafkas dilleri arasındadır.

Yazı olarak kendine özgün bazı karakteristlik özellikler gösteren çivi yazısı ve bazı anıtsal yapılarda ise hiyeroglif kullanmışlardır. Urartu Devleti çivi yazısını ve Hitit hiyeroglif yazısını kullanmışlardır. Urartular'ın devletler arası yazışmalarda Asur dilini sıkça kullandıkları ele geçirilen çivi yazılı kraliyet metinlerinden anlaşılmaktadır. M.Ö. VII. yüzyıla ait olup Kral II. Rusa tarafından bazı idari yazışmalarda kullanılmış tabletler kale içinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Urartuca yazılı tabletler Alman dil bilgini Johannes Friedrich tarafından günümüze tercüme edilmiştir.














Van / Mehr Kapısı (Mağara Tapınağı) anıtındaki yazıta göre, Urartuların inandığı, kutsadığı ve adlarına belirli dönemlerde kurban kestiği 79 tanrı, tanrıça ve tanrısal özellik bulunmaktadır.

Bunlardan ilk üç sırayı Haldi, Teişeba ve Şivini paylaşır.

Haldi - (Eşi Bagbartu / Bagmaştu / Arubani) Urartuların baştanrısı idi. İsim olarak kökeni 13. yüzyıl Asur yazıtlarına kadar inmektedir.

En büyük tapınağı Musaşirin'de idi. Teişeba (Fırtına tanrısı) Hurri kökenlidir ve Hititlerde Teşup ile aynı tanrı olmalıdır.

Şivini de (Güneş tanrısı) olup Hurri kökenlidir. Hititler'deki Şimegi'nin karşılığıdır.

Urartular büyük merkezlerde tanrıları için kule tipi tapınaklar ve açık alanlardaki kayalara kapı görünümlü kutsal nişler yapmışlardı.

Urartu Tanrıların Kaynakları

№	Tanrının adı	Resimle Tasviri	Cinsiyeti	Kurbanlık Boğa Adedi	Kurbanlık Koyun Adedi	Temsil Ettiği Kişilik ve Menşeî
1	Ḫaldi		Erkek	17	34	Evren
2	Teişeba		Erkek	6	12	Fırtına ve Gök
3	Şivini		Erkek	4	8	Güneş
4	Hutuini		Erkek	2	4	Savaş ve Zafer
5	Turanj		Erkek	1	2	Gökkuşağı / Alâim-î Semâ (Teişeba'nın oğlu)
6	Уа		Erkek	2	4
7	Nalaini		Erkek	2	4
8	Şebitu		Erkek	2	4
9	Arsimela		Erkek	2	4
10	Anapşa		Erkek	1	2
11	Diduaini		Erkek	1	2	Sığır Tanrısı Hamisi
12	Şelard		Erkek	1	2	Sümer / Akad mitolojisinde Sin ya da Nunn adı verilen Ay Tanrısı'ın muadili olan Urartu Ay Tanrısı
13	Ḫaldi ve Silah		Erkek	1	2	Bir de üç olan Tanrı: Baba ve Oğul ve Kutsal Ruh
14	Atbini		Erkek	1	2
15	Kvera		Erkek	1	2	Gürcü Tanrısı Kvirila (Queer (კვირია): Tuhaflıklar / Gariplikler) muadili olan Urartu tanrısı. (Gürcü mitolojisinde baharın erken gelişini kutlamak için ritüeller içeren sekiz ayrı yerleşik kulenin yakınında yeşil dallar ile süslenmiş kutsal köyler arasında yarışmalar düzenlenir ilahiler seslendirdi, doğadaki canlı ve nebâtatın kurtuluşu için bu tanrıya teşekkür edilirdi).
16	Elipri		Erkek	1	2
17	Taraini		Erkek	1	2
18	Adaruta		Erkek	1	2
19	Irmuşini		Erkek	1	2	Şifâ
20	ILU aluše uruliliue šiuali		Erkek?	1	2
21	Alaptushini		Erkek	1	2
22	Erina		Erkek	1	2
23	Splintleme		Erkek	1	2
24	Unina		Erkek	1	2
25	Airaini (Prinç)		Erkek	1	2	İlâhiyat Mağaraları Tanrısı
26	Zuzumaru		Erkek	1	2
27	Hara		Erkek	1	2	Yol
28	Аraz		Erkek	1	2
29	Ziukuni		Erkek	1	2
30	Şerefe		Erkek	1	2
31	Artsibedini		Erkek	1	2
32	Arnie		Erkek	1	2	Dağ
33	Haldievo iniriašie		Erkek	1	2	Ḫaldi (Yüce Evren) ile bir de üç olan Tanrı
34	Haldievo alsuišie		Erkek	1	2	Ḫaldi (Yüce Evren) ile bir de üç olan Tanrı
35	Haldievo dirušie		Erkek	1	2	Ḫaldi (Yüce Evren) ile bir de üç olan Tanrı
36	Haldiler (Evrenim) Orduları		Erkek	2	4	Ḫaldi (Yüce Evren) ile bir de üç olan Tanrı
37	Teişeba ve Ev Sahibi		Erkek	2	4	Teişeba ile bir de üç olan Tanrı
38	Artuharasau		Erkek	2	34
39	AR-di-Nİ (Muṣaṣir Antik Kenti Tanrısı)		Erkek	1	2	Van Gölünün güney doğusunda yer alan Ardini (Muṣaṣir Antik Kenti Tanrısı)
40	Cumeni		Erkek	1	2
41	TuşpaTanrısı		Erkek	1	2
42	Ḫaldi (Yüce Evren) Tanrıları			1	2
43	Artsuniuini Şehir Tanrıları			1	2
44	Haldievo dašie		Erkek	1	2	Ḫaldi (Yüce Evren) ile bir de üç olan Tanrı
45	Kürk		Erkek	1	2
46	Ḫaldiler (Evrenim) ve Kapısı			1	2
47	Teişeba ve Eridu şehrin kapısı			1	2
48	Şivini ve Uişini Kentin kapısı			1	2
49	Eliahu		Erkek	1	2
50	Haldievo Arnie		Erkek	1	2	Ḫaldi (Yüce Evren) ile bir de üç olan Tanrı
51	Haldievo ašmašie		Erkek	1	2	Ḫaldi (Yüce Evren) ile bir de üç olan Tanrı
52	Ḫaldi (Yüce Evren) Tapınağı Tanrısı			1	2
53	Talapura		Erkek	1	2
54	Kilibani		Erkek	1	2
55	Eban		Erkek	1	2	Yeryüzü
56	Sınır(Dağ?)		Erkek	1	2
57	Suining		Erkek	1	2	Su ve Denizler
58	Athananau Tanrıları			2	14
59	Tanrı …		Erkek	2	14
60	ILANI Gamruti		Erkek?	4	18
61	Haldievomu nirible		Erkek		4	Ḫaldi (Yüce Evren) ile bir de üç olan Tanrı
62	Niche Kentin kapısı				2
63	Babanov		Erkek		10	Dağlık Ülke
64	Arubaini		Kadın	1	1	Ḫaldi'nin Karısı
65	Huba (Hubata)		Kadın	1	1	Teişeba'nin Karısı
66	Tuşpuea		Kadın	1	1	Şivini'nin Karısı
67	IAA		Kadın	1
68	Aia		Kadın	1
69	Sardi		Kadın	1		Venüs Tanrısı eşdeğeri.
70	Tsinuardi		Kadın		2	Doğurganlık ve Fiziksel Aşk
71	Iphari		Kadın		2
72	Bartz		Kadın		1
73	Siliana		Kadın		1
74	Arçha		Kadın		1
75	Adia		Kadın		1
76	Map		Kadın		1
77	Аin		Kadın		4
78	Аrdi		Kadın		2
79	Inuanau		Kadın		17

**-






Tuşpa, Van Kalesi bahçesinde bulunan çocukları kurban etmek maksadıyla kullanılan uçurum yeri.




Rusahinili (Toprakkale) Ḫaldi Tapınağının Kurban Kesme Yeri, İstanbul Arkeoloji Müzesi.
















MÖ 859-824 yılları arası Asur Kralı olan III. Şalmaneser Asur Yükseme Devri'ne ait olan bu Urartu-Asur Alçak-Kabartma (Bas Rölyef) parçasının genişliği 27 cm olup, kabartma üzerinde MÖ 858 yılına kadar Asur ordularının Urartu Aşiretlerine karşı kazandığı zaferleri gösteren sahneler içermektedir.

(Yazıtta: Asur Kralı III. Şalmaneser kendi görüntüsünün Nairi'lileri (Ermenistan kökenli bir aşiretinin Asurca ismi) Karadeniz'e kovalamaya yeteceğini ifade etmektedir. (Asur ordusu III. Şalmaneser komutasında Van Gölü kıyılarında yaklaşık olarak MÖ 858 yılındaki Savaşta Na-İ-Ri'lileri bozguna uğrattı).



M.Ö. 650 yılına ait olan, Van Gölü'nün 8 Km doğusunda Tuşpa yakınlarında Toprakkale'de yapılan kazılarda ele geçirilen ve üzerinde Büyük Kral Erimina oğlu Rusa yazıtı bulunan bronz kalkan (British Müzesi).



Hububat Öğütücüsü

































***